صبر و مقاومت امام رضا (ع)

یکی از اصول مشترک در زندگانی امامان که همواره در زندگی آنها مشاهده گردیده صبر و مقاومت است. این بزرگواران الگوی بزرگ صبر و قهرمان مقاومت بودند.

در بررسی زندگی امام رضا علیه السلام می‌بینیم که ایشان نیز همچون دیگر امامان نمونه کامل این صفت اخلاقی بودند. شاید بتوان از موقعیت‌های دشواری که ایشان با آن رو به رو شدند زمانی که مأمون این بزرگوار را به خراسان دعوت کرد نام برد.

ایشان برای وداع خانه خدا به مکه رفتند لحظه جدایی آن حضرت از فرزندش ابی جعفر محمد بن علی جواد (علیه السلام) بود که ایشان با دلی استوار و مطمئن به قضا و قدر الهی این مصیبت را تحمل کردند شکیبایی و بردباری آن حضرت در دوره خلافت مامون در برابر سیاست‌ها مرموز و پشت پرده او به ویژه جریان ولایتعهدی درجه صبر و تحمل آن حضرت را برای ما آشکار می‌کند.(1)

امام رضا علیه السلام در دوران زندگی‌شان و زندانی بودن پدر بزرگوارشان مکرر سعه صدر از خود نشان می‌دادند و مراقب اهل و عیال پدر ارجمندشان بودند. ایشان اهل حلم و شکیبایی بودند. در برابر افرادی که با ایشان ستیزه و نزاع داشتند حلم و صبر می‌ورزیدند. در برابر دهن کجی‌های دیگران سعی می‌کردند سکوت کنند. افرادی بودند که نسبت به ایشان بی‌احترامی می‌کردند. اما این بزرگوار در برابر آنها خاموشی را انتخاب می‌کردند.(2)

پی نوشت ها:

1 - ابن بابویه، صدوق، عیون اخبارالرضا، ج 2، ص 526.

2 - عمادالدین حسین، اصفهانی مشهور به عمادزاده، مجموعه زندگانی 14 معصوم، ص 1064

بیداری اسلامی، نتیجه عقل گرایی

همیشه در مقابل حکومت‌هایی که خود را به خدا نسبت می‌دهند و می‌گویند خواست خداست که ما حکومت می‌کنیم، عقل گراها مقاومت می‌کنند و این بیداری اسلامی نیز حاصل همین عقل گرایی است که مردم دارند و عقلانیت آنها باعث شده که زیر بار حکومت‌های ظالم خود نروند.
  حضرت‌ امام رضا علیه‌السلام با یهودی‌ها، مسیحی‌ها و زردتشتی‌ها مناظراتی داشتند که با دلیل‌های حضرت که از کتابهای خودشان بیان می‌کردند آنها را قانع می‌کردند لذا همه گروه‌ها در سراسر ممالک آن حضرت را می‌ شناختند و به علم بی‌ انتهای آن حضرت پی‌برده بودند.
همه اینها عواملی بود که علم امام رضا علیه‌السلام، جلوه و ظهور کند و عالم آل محمد صلی الله علیه و آله لقب بگیرد و وقتی که حضرت به شهادت رسیدند عالم انسانیت داغدار شد و چون همه فرق و مکاتب، ایشان را می‌شناختند فرزندان آن حضرت را «ابن رضا» نامیدند.

نحوه برخورد امام رضا(ع) با مخالفان

با اینکه امام رضا علیه‌ السلام ولیعهد بودند و می‌ توانستند با مخالفین برخورد سختی داشته باشند ولی این کار را نکردند و اتفاقاً آن حضرت، با دیگران با قول لیّن و زبان جذاب که حتی مخالف هم جذب می‌شد صحبت می‌کردند و برای مخالف، احترام قائل می‌شدند و به صحبت‌های آنها گوش می‌دادند و بعد از اتمام صحبت آنها در مقام پاسخگویی بر می‌آمدند و جوابی می‌دادند که مخالف هم جذب می‌شد و به همین خاطر، آن حضرت را عالم آل محمد صلی الله علیه و آله خوانده‌اند.
در این مجالس، ملحدین هم شرکت می‌کردند یعنی کسانی که خدا را اصلاً قبول نداشتند و با حضرت وارد بحث می‌شدند. این مناظرات به صورت مکتوب موجود است و تحت عنوان الاحتجاجات به چاپ رسیده است.
این آزاد اندیشی در اسلام سابقه داشته و ما متاسفانه از این مسئله غافل شده‌ایم و می‌خواهیم از غرب تقلید کنیم. این بحث‌ها، آزاد اندیشی‌ها و مناظرات در دولت‌های شیعی مثل دوره آل بویه نیز بوده است.

نقش امام رضا در تشیع ایرانیان

امام رضا علیه‌السلام و دیگر فرزندان و نوادگان امام کاظم علیه‌السلام نقش بسزایی در گرایش ایرانیان به اسلام و تشیع داشتند و همانطور که شهادت امام حسین علیه‌السلام باعث شد که حق از باطل روشن شود و قیام‌ هایی علیه بنی‌امیه به وجود آید، علم امام رضا علیه‌السلام و روشنگری‌های امام رضا علیه‌السلام نیز باعث شد فکر صحیح از فکر نا صحیح تشخیص داده شود.
ما ایرانی‌ها مدیون امام رضا علیه‌السلام و دیگر فرزندان امام کاظم علیه‌السلام هستیم زیرا در شیعه شدن ما نقش بسزایی را ایفا کردند. به تعبیر دیگر با توجه به رواج افکار مختلف در آن زمان و تشنگی مردم به معارف حقه، نقش علمی امام رضا علیه‌السلام در مجامع علمی باعث شد که اسلام صحیح از ناصحیح شناخته شود.
ایرانی ها به شدت علاقه به اهل‌بیت علیهم‌ السلام داشتند و همین محبت، باعث شده بود که بنی عباس در مقابل بنی امیه پیروز شوند و حالا مامون برای اینکه مشروعیت به حکومت خود بدهد و به تعبیر دیگر ظاهر وجیهی به حکومت خود بدهد، امام رضا علیه‌السلام را وادار به کوچ به سمت ایران کرد و ولایتعهدی را تحمیل کرد.
از سوی دیگر چون افکار جاهلی اعراب باعث شده بود نوعی زورگویی نسبت به ایرانیان داشته باشند و تنها کسانی که با این افکار مبارزه می‌کردند اهلبیت علیهم‌السلام بودند لذا ایرانیان حق طلب، حقیقت را در اهل‌بیت علیهم السلام دیدند و خواستار حضور ائمه بودند.
در نهایت، امام مظلوم با اینکه در ظاهر ولیعهد بود با انگور، مسموم شد و به شهادت رسید و بعد از شهادت، به اذن خداوند، حضرت جواد الائمه با قدرت الهی به طوس ‌آمدند و ایشان را غسل و دفن کردند.

جریان های فکری زمان امام رضا (ع)

در عصر امام رضا (ع) جریان‌های فکری مختلفی بوده که اگر تقسیم بندی کنیم از سه جریان فکری تغذیه می‌کرد:

1. افکار عرب جاهلی که در کنار افکار مسلمانان به حیات خود ادامه داد.
2. اندیشه‌هایی که در اثر اسلام به وجود آمد، یعنی فرهنگ اسلامی که پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم‌ السلام در جامعه به دنبال آن بودند.
3. جریان فکری دیگر که در اثر فتوحات و گسترش اسلام وارد شد.
پس ما اینجا سه منبع فکری را می‌توانیم تفکیک کنیم؛ یکی افکار دوره جاهلیت، دوم: افکار اسلامی و سوم: افکاری که از بیگانگان وارد جهان اسلام شد و این مسئله در همه جا و در هر زمانی می‌تواند باشد و در این زمان نیز هست. 
امام رضا علیه‌ السلام در دوره‌ای زندگی می‌کرد که با آمدن مأمون، جوّی در فضای جهان اسلام به وجود آمده بود که جریانهای فکری مختلف با همدیگر نزاع می‌کردند و مناظراتی در آن دوره بین اینها اتفاق می‌افتاد.

مامون خود را یک آزاد اندیش معرفی می‌کرد و ترتیبی داده بود که این مناظرات رخ دهد و اندیشه صحیح در میان این افکار مشخص شود.
بعضی‌ها می‌گویند مامون یک معتزلی مسلک است و بعضی دیگر او را شیعه می‌دانند به خاطر این که عقل گرایی توسط مامون در جامعه اسلامی رواج پیدا کرد. یعنی افکار عقل‌ گرایی در این زمان برخلاف گذشته به اوج خود رسید. دارالترجمه‌ ها در آن زمان تشکیل شد. اندیشمندان خارجی فرصت پیدا کردند که با مسلمانان وارد بحث شوند. یعنی یک حمایتی از این مناظرات شد.
البته بعضی‌ها گفته‌ اند یکی از دلایلی که مامون از این مسائل حمایت می‌کرد این بود که روی افکار ائمه و افکار صحیح، سرپوش گذاشته شود و این افکار در مقابل اندیشه صحیح یک مقاومتی داشته باشد.
به هر حال در آن دوره گروههای مختلف فکری آزادانه با همدیگر به بحث می‌نشستند و حتی در کاخ مامون این مجالس تشکیل می‌شد و بعد از اینکه امام رضا علیه‌السلام ولایتعهدی را مجبور شدند بپذیرند، در حضور آن حضرت، این مناظرات تشکیل می‌شد و امام رضا علیه‌السلام از این فرصت نهایت استفاده را می کردند.