با اینکه امام رضا علیه‌ السلام ولیعهد بودند و می‌ توانستند با مخالفین برخورد سختی داشته باشند ولی این کار را نکردند و اتفاقاً آن حضرت، با دیگران با قول لیّن و زبان جذاب که حتی مخالف هم جذب می‌شد صحبت می‌کردند و برای مخالف، احترام قائل می‌شدند و به صحبت‌های آنها گوش می‌دادند و بعد از اتمام صحبت آنها در مقام پاسخگویی بر می‌آمدند و جوابی می‌دادند که مخالف هم جذب می‌شد و به همین خاطر، آن حضرت را عالم آل محمد صلی الله علیه و آله خوانده‌اند.
در این مجالس، ملحدین هم شرکت می‌کردند یعنی کسانی که خدا را اصلاً قبول نداشتند و با حضرت وارد بحث می‌شدند. این مناظرات به صورت مکتوب موجود است و تحت عنوان الاحتجاجات به چاپ رسیده است.
این آزاد اندیشی در اسلام سابقه داشته و ما متاسفانه از این مسئله غافل شده‌ایم و می‌خواهیم از غرب تقلید کنیم. این بحث‌ها، آزاد اندیشی‌ها و مناظرات در دولت‌های شیعی مثل دوره آل بویه نیز بوده است.

علت آزاد اندیشی در شیعه

در اندیشه شیعه، این نوع آزاد اندیشی وجود دارد و علت اینکه این‌گونه مناظرات در دولت‌های شیعی وجود داشته این است که شیعه برای عقل گرایی و استدلال محوری، ارزش خاصی قائل است.
دولتهای غیر شیعی مثل بنی‌ امیه، بنی‌ مروان، دهن مخالفین را می‌بستند و اجازه اظهار نظر نمی‌دادند، وهابیت امروز نیز همین افکار را دارد و متاسفانه این مسائل از سقیفه آغاز شد.
محققین عرب از شیعه و سنی گفته‌ اند که صحبت‌هایی که در سقیفه شد، صحبت یک مسلمان نیست. در سقیفه بیان شد که خلیفه باید از ما و قبیله ما باشد.
در سقیفه افکار عرب جاهلی در میان مسلمان ها بود و اوج احیای این افکار را در حکومت های بنی‌ امیه و به خصوص حکومت یزید می‌ بینیم که صریحاً می‌ گوید نه وحی آمده و نه پیامبری آمده و می‌ گوید اجداد من کجایند؟! گفتند که ما انتقام آنها را از بدر و احد گرفتیم و فکر می‌ کردند که جنگ قبیله‌ ای بین دو گروه بوده که الان قبیله خودشان در عاشورا پیروز شده است. این افکار، تفکرات عرب جاهلی است که در زمان ائمه بعد نیز بوده و در زمان امام رضا علیه‌ السلام نیز خیلی رواج داشت.
در آیات قرآن کریم این افکار نهی شده است و گفته شده باید ببینی خودت چه هستی و چه همتی داری. اینکه اجداد من چه کسانی‌اند؟ از چه نژادی هستند؟ در بین مسلمانان نباید مطرح شود.
وی گفت: متاسفانه امروز نیز برخی این نوع تفکرات را ترویج می‌دهند؛ ایرانی‌ گری و ملی‌ گرایی و عربی‌ گری و... افکار یک مسلمان نیست.
ائمه اطهار علیهم‌ السلام در مقابل بنی‌ امیه و این نوع افکار ‌ایستادند و افکار عقلی را مطرح ‌کردند.
شریعتمدار درباره یکی دیگر از مکاتب عقل‌ گرا گفت: یکی دیگر از افکاری که عقل‌گرا است معتزله است. آنها نیز در مقابل افکار جاهلیت ایستادند. این افکار معتزلی تحت تاثیر افکاری بود که از خارج، وارد جهان اسلام شده بود که یکی از افکاری که گفتیم در زمان امام رضا علیه‌السلام رواج داشت همین افکاری بود که به خاطر گسترش حکومت اسلام و فتوحات از دیگر ملتها وارد جهان اسلام شد.
تفکر معتزله به خاطر افراطی که در عقل گرایی داشتند و تند روی‌ هایی که داشتند آرام آرام از بین رفت و آثاری از آن نماند ولی نقطه اوج معتزله در زمان امام رضا علیه‌ السلام بود.
در زمان امام رضا علیه‌السلام معتزله، مبلغینی داشتند و آنها را به نقاط مختلف اعزام می‌ کردند.
حجت‌الاسلام شریعتمدار درباره تفکر معتزله در زمان حاضر گفت: در زمان معاصر نیز معتزله افراطی در برخی از کشورهای اسلامی و مصر دوباره زنده شده و طرفدارانی دارد که به آن نو معتزله می‌گویند و در کشور ما نیز بعضی روشنفکران افراطی که قرآن را کلام خدا نمی‌دانند از همین نوع معتزله مصری خط گرفتند.