واکنش امام رضا علیه‌السلام در برابر دعوت مأمون

مأمون با در نظر گرفتن اوضاع مملکت و پس از مشورت با وزیرش، فضل ابن سهل، امام را به پایتخت دعوت کرد. گرچه ایشان از رفتن امتناع ورزید ولی مامون پی گیر بود و به ارسال دعوت نامه هایی پیاپی به امام ادامه داد و دست بردار نبود.

او در نهایت به امام نوشت:

جدت علی ابن ابی طالب در شورا شرکت کرد و عمر که خلیفه‌ی وقت بود گفت ظرف سه روز باید اهل شورا تصمیم بگیرند و اگر بعضی از آنها تصمیم نگرفتند و یا از تصمیم اکثریت تمرد کردند ابو طلحه‌ی انصاری مأمور است گردنشان را بزند.

با این کار مأمون می‌خواست بگوید الان تو در وضعی هستی که جدت بود و من در وضعی هستم که عمر بود. پس، از جدت پیروی کن.

پس از این همه تهدید‌های مکرر و پیاپی امام رضا‌ علیه السلام، پذیرفت تا به مرو سفر کند آنچه که می‌توان درباره این سفر گفت این است که این سفر یک تبعید ناخواسته بود و بسیاری هم از این سفر به عنوان تبعید یاد کرده اند.

سرانجام امام رضا‌ علیه السلام‌ پس از تهدید های فراوان و مکرر، آماده رفتن شد.

سرمایه‌داری و پول‌ پرستی از دیدگاه امام رضا علیه السلام

بینش سرمایه‌داری، زمینه‌ساز آزادی و استقلال در ثروت‌اندوزی و تکاثر‌گرایی و نادیده گرفتن تعهد و مسئولیت است و موجب تحریف مفهومی‌ مال و ملک. در برابر بینش یاد شده، بینش عاریتی و استخلافی در اموال است که از تعالیم رضوی به دست آمده است و در قرآن کریم و دیگر احادیث بدان تصریح شده و سیره موحدین عالم همیشه این بوده و هست. این بینش زمینه‌ساز عمل به تعهدها و مسئولیت‌های مالی است و دوری از شیوه‌های ظالمانه سرمایه‌داری در اموال.

سرمایه‌داری و پول‌پرستی از دیدگاه امام رضا علیه السلام نیز پدیده شوم و شیطانی است که با تعالیم پیامبران و ایمان به روز رستاخیز سازگار نیست و با رشد و تکامل انسان و زندگی عادلانه او در این دنیا نیز سازگاری ندارد.

امام رضا علیه السلام در نکوهش این موضوع می‌فرمایند: «...و البرائه ممن نفی الاخیار... و جعل الاموال دولة بین الاغنیاء...؛ (از ایمان است) بیزاری از کسانی که نیکان را از جامعه (اسلامی) تبعید کردند و اموال (مسلمانان) را میان ثروتمندان به گردش گذاشتند».1

همچنین امام رضا علیه السلام در سخنی دیگر در مذمت سرمایه‌داری و حرص مال می‌فرمایند:

چرا امام رضا الگوی مدیریت نباشد؟

امام رضا درفرهنگ شیعه دارای جایگاهی والاست. وجود امام رضا درشرق وایران زمین سبب تاثیر گذاری در فرهنگ مردم و شناخت بیشتر نسبت به فرهنگ اهل بیت حتی در میان برادران اهل سنت شده. برای مثال ابن حبان از محدثان ورجال شناسان قرن چهارم اهل سنت می نویسد:

من بارها قبر علی بن موسی الرضا صلوات الله علی جده وعلیه  را زیارت کرده ام. وقتی درطوس بودم، هیچ مشکلی برمن وارد نمی شد، مگر این که به زیارت قبر ایشان رفته و از خدا گشایش آن را می خواستم وبه درجه اجابت می رسید وسختی از من برطرف می شد.

با توجه به این تاثیر پذیری لازم است که از مدیریت واخلاق امام رضا علیه السلام درهمه زمینه ها خصوصا خدمت رسانی به زوار و اداره امور مربوط به آن بهره جست وبه معرفی عملی امام هشتم علیه السلام پرداخت. همین جا لازم است از خدمت رسانی در  مجموعه با عظمت ومتنوعی مانند آستان قدس رضوی  واماکن مقدس دیگر که در کشورمان هستند وخدمات متنوعی ارائه می دهند از حوزه فرهنگ گرفته تا اقتصاد وبخش خدمات تشکر نمود واین خدمت رسانی افتخاری است که نصیب هرکسی نمی شود وجالب است که اماکن مقدس مهم دیگر ایران به نوعی وابسته درجه یک امام هشتم هستند مانند بارگاه ملکوتی حضرت معصومه و حضرت احمد بن موسی شاه چراغ در شیراز.

سخاوت امام رضا (ع)

از اصول اخلاقی که در زندگی همه‌ی امامان فراوان دیده شده است جود و سخاوت است. سخاوت در مقابل بخل قرار دارد، یعنی انسان از امکانات مادی و معنوی که در اختیارش وجود دارد فقط خودش استفاده نکند بلکه با بخشش به دیگران قسمتی از مشکلات آنها را حل کند و دیگران را از نعمت‌هایی که خداوند به او داده، چه نعمت مادی و چه نعمت‌های معنوی مانند علم برخوردار کند.(1)

سخاوت از «سخاء» گرفته شده است و «سخا النار و یسخوها»، یعنی این که اگر خاکستر آتش را از آتش پاک کنیم، بهتر می‌سوزد و روشنایی‌اش بیشتر می‌شود،‌ بنابراین تعریف سخاوت که از همین ریشه است موجب روشنایی و گرم کردن کانون خانواده‌های بینوایان می‌شود.(2)

شاید بهترین تعریف درباره سخاوت بیان امام رضا علیه السلام باشد که فرمودند:

«السخی یاکل من طعام الناس لیاکلوا من طعامه و البخیل لایاکل من طعام الناس لئلا یاکلوا من طعامه»؛  انسان سخاوتمند از غذای دیگران می‌خورد تا از غذای او بخورند، ولی انسان بخیل از غذای دیگران نمی‌خورد تا از غذای او نخورند.»(3)

 در بررسی سیره امام رضا علیه السلام ویژگی بذل و بخشش بسیار به چشم می‌خورد. ایشان بسیار صدقه پنهانی می‌دادند و اموال خویش را بین نیازمندان تقسیم می‌نمودند. روایت شده که ایشان یک سال تمام ثروت خود را در روز عرفه بین نیازمندان تقسیم کردند. فردی به ایشان گفت: این گونه بخشش، ضرر است. حضرت فرمودند: این گونه بخشش ضرر و زیان نیست بلکه غنیمت است، هرگز چیزی را که به وسیله آن طلب اجر و کرامت می‌کنید، غرامت و ضرر به شما نیاور.(4)

گزارش شده هر وقت سفره غذا را برای امام پهن می‌کردند کاسه‌ای نزدیک ایشان قرار می‌دادند، ایشان از هر نوع غذا مقداری را برمی‌داشتند و در آن کاسه می‌ریختند و دستور می‌دادند آن را بین فقرا تقسیم کنند. بعداً می‌فرمودند:

"فلا اقتحم العقبه(5)؛ باز هم به عقبه تکلیف تن در نداد ."

کوچه های خراسان

چشمه‏ های خروشان تو را می‏شناسند
موجهای پریشان تو را می‏شناسند

پرسش تشنگی را تو آبی، جوابی‏
ریگهای بیابان تو را می‏شناسند

نام تو رخصت رویش است و طراوت‏
زین سبب برگ و باران تو را می‏شناسند

هم تو گلهای این باغ را می‏شناسی‏
هم تمام شهیدان تو را می‏شناسند

از نشابور با موجی از لا گذشتی‏
ای که امواج طوفان تو را می‏شناسند

بوی توحید مشروط بر بودن توست‏
ای که آیات قرآن تو را می‏شناسند
 

گرچه روی از همه خلق پوشیده داری‏

ای پیدای پنهان تو را می‏شناسند

اینک ای خوب، فصل غریبی سرآمد
چون تمام غریبان تو را می‏شناسند

کاش من هم عبور تو را دیده بودم‏
کوچه‏ های خراسان تو را می‏شناسند

قیصر امین پور
منبع: کتاب یا ضامن آهو

اقتصاد مقاومتی در کلام امام رضا(ع)

کسب مال و ثروت هدف نیست. مال ابزاری برای رسیدن به هدفهاست. در سطح کلان، اقتصاد هدف نیست، وسیله‌ای بزرگ در راستای توفیقات بزرگ می‌باشد. هدفهای الهی و انگیزه‌های معنوی سازنده جایگاه و میزان اعتبار مال و ثروت می‌باشد. شغل پاک و درآمد حلال و اهداف زیبا در تعیین درجه احترام مال و ثروت نقش دارد.

امام رضا(ع) در تبیین درجات فضیلت «مال» فرموده‌اند: «بهترین مال آن مالی است که با آن آبرو حفظ شود و مصون بماند.
بر اساس این حدیث رضوی حفظ عرض و آبرو یکی از اصول اقتصاد اسلامی و از ارزشهای بزرگ معنوی است.
البته «عرض» در معنای اخلاق نیکو و مکارم اخلاق و نیکنامی و ناموس و عزت و افتخار نیز آمده است گرچه در معنای «آبرو» در زبان فارسی بیشتر به کار می‌رود.
بنابراین معیار فضیلت مال و ثروت در منطق اقتصادی رضوی و نظام جامع اقتصاد اسلامی، هدفهای کسب مال و راه هزینه کردن آن است.

رفتارهای اقتصادی امام رضا علیه السلام

انتخاب شیوه معتدل و راه میانه در زندگی، یکی دیگر از مهم‌ ترین شیوه‌ها و سلوک زندگانی پر برکت امام هشتم شیعیان امام رضا علیه السلام محسوب می‌شود. انتخاب این شیوه زندگی از سالمترین برنامه های اقتصادی در امور زندگی است که می‌تواند به عنوان یکی از پیش‌نیازهای تحقق جهاد اقتصادی در سطح جامعه و کشور قرار گیرد. سیره زندگانی حضرت حاکی از دوری از اسراف و تبذیر است و حضرت علیه السلام اسراف را عامل اصلی فقر و تهی‌دستی به شمار می‌آوردند.

در اندیشه و سیره حضرت امام رضا علیه السلام تا حدی است که امام رضا علیه السلام این مسئله اقتصادی را در رده گناهان بزرگ قلمداد کرده‌اند و همگان را از آن نهی نموده‌اند.

کار و کسب در آمد در نگاه امام رضا علیه السلام

 هر کس صبح و شام کند، در حالى که تندرست و داراى امنیت و آرامش خاطر باشد و قوت روزانه خود را داشته باشد، گویا که همه دنیا براى او فراهم است.

کار و کوشش و یاری خدا

قال الرضا (علیه السلام) ان رجلا اتى النبى لیساله فسمعه وهو یقول: من سالنا اعطیناه ومن استغنى اغناه الله، فانصرف ولم یساءله، ثم عاد الیه فسمع مثل مقالته فلم یساءله، حتى فعل ذلک ثلاثا، فلما کان فى الیوم الثالث مضى واستعار فاءسا وصعد الجبل فاحتطب وحمله الى السوق فباعه بنصف صاع من شعیر فاکله هو وعیاله ثم ادام على ذلک حتى جمع ما اشترى به فاءسا ثم اشترى بکرین وغلاما وایسر، فصار الى النبى (صلى الله علیه و آله و سلم) فاخبره، فقال النبى (صلى الله علیه و آله و سلم): الیس قد قلنا من سال اعطیناه ومن استغنى اغناه الله. (1)

امام رضا (علیه السلام) فرمود:

مردى از شدت فقر و تنگدستى نزد پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) آمد که از آن حضرت تقاضاى کمک نماید. شنید که رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) مى‌فرماید: هر کس از ما سۆال کند، به او عطا مى‌کنیم و هر کس از سۆال کردن بى نیاز شود، خداوند او را غنى و مالدار کند. برگشت و سۆال نکرد.

کبوتر حرم

شاه شوم، ماه شوم، زر شوم‏
در حرمت باز کبوتر شوم‏

ای ملک‏الحاج کجا می‏روی؟
پشت به این قبله چرا می‏روی؟

 

سعی در این «مروه» صفا می‏دهد
خاک بهشت است شفا می‏دهد

سنگ تو بر سینه زد ایران زمین‏
سرمه‏ی خاک تو کشد هند و چین‏

سنگ به پای تو وفا می‏کند
راز دل شیعه ادا می‏کند

تا اثر پای تو جا مانده است‏
این دهن بوسه‏ی وامانده است‏

سنگ سیاهی که در این جاستی‏
سر سویدای نظرهاستی‏

عهد به جز با لب پیمانه نیست‏
جز تو ولی نیست ولیعهد چیست؟

مشرق دل عرصه‏ی شبدیز نیست‏
هر که «علی» نیست ولی نیز نیست‏

دام بچینید ز دارالسلام‏
صید حرام است به بیت‏ الحرام‏

مهدی بیاتی ریزی
منبع: کتاب کتیبه خورشید

مناظره امام رضا (ع) با پیشوای زرتشتیان

الامام لا یعادله عالم و لا یوجد له بدل و لا له مثل و لا نظیر. (1)
هیچ دانشمندی نظیر امام معصوم یافت نمی‏شود؛ برای او هیچ همتایی وجود ندارد.
«امام رضا علیه‏السلام»
در جلسه‏ی مناظره و گفتگویی که مأمون ترتیب داده بود بعد از مناظره با پیشوای مسیحیان و پیشوای یهودیان، امام رضا علیه‏السلام به هربذ اکبر، پیشوای زرتشتیان، فرمود:
«دلیل شما بر نبوت زرتشت که اعتقاد به نبوتش دارید چیست؟»
هربذ اکبر گفت:
«او برای ما کاری کرد که کسی قبل از او چنین کاری انجام نداده بود؛ از اخبار گذشتگان برای ما نقل کرده‏اند که او چیزهایی را برای ما روا شمرد که دیگران جائز ندانستند. از اینرو ما از او پیروی کردیم.»
امام رضا علیه‏السلام فرمود:
«مگر نه اینست که شما به واسطه اخبار رسیده، از او پیروی می‏کنید؟»
هربذ اکبر گفت:
«بلی.»
امام رضا علیه‏السلام فرمود:
«نسبت به پیامبران از آن جمله موسی علیه‏السلام، عیسی علیه‏السلام و محمد صلی الله علیه و آله و سلم نیز اخبار آنگونه به ما رسیده است. چگونه به اخبار مربوط به او تمسک می‏کنید و اینها را رها می‏کنید؟»
هربذ اکبر نتوانست جوابی دهد و ساکت ماند.
در این حال امام رضا علیه‏السلام رو به حاضران کرد و فرمود:
«اگر بین شما کسی است که رأی و نظرش مخالف اسلام است می‏خواهد سؤال کند، بپرسد.» (2)
پی نوشتها:
1- تحف العقول ص 464
2- توحید صدوق ص 430
منبع: کتاب بدرقه ی یار